PFASa 4.700 substantzia perfluoralkilatuak barne hartzen dituen taldea da; 40ko hamarkadan erabiltzen hasi ziren substantzia horiek, industria-aplikazioetan nahiz etxeko erabileran (orbanen aurkako estaldurak ehun eta moketetarako, elikagaiekin kontaktuan egoteko egokiak diren paperezko produktuetarako estaldurak, etab.).

Konposatu horiek oso egonkor eta iraunkorrak dira, egitura kimikoa dela eta. Egitura horrek kimika organikoaren loturarik indartsuenetako bat du, hain zuzen ere, karbono- eta fluor-atomoen artean sortzen dena.

Egonkortasun hori dela eta, kutsatzaile organiko iraunkortzat (KOI) hartzen dira, ez baitira erraz degradatzen, eta lurrazpiko eta azaleko uretara iristen dira.

Existitzen diren 4.700 PFASen artean, batzuek giza osasunean eragin kaltegarriak izaten dituztelako zantzu argiak erakutsi dituzte (batez ere C-F lotura-kate luzea dutenak).

PFAS guztiak EZ dira kaltegarriak osasunerako, baina zenbait ezaugarri amankomunean dituzte, hala nola naturan iraunkorrak izatea

Adibidez, PFAS batzuk pertsonetan, animalietan eta landareetan metatzen dira, eta eragin toxikoak sortzen dituzte. Horietako batzuk ugalketarako toxikoak dira, eta fetuaren garapenari kalte egin diezaiokete; beste batzuek gizakien sistema endokrinoa (hormonena) oztopatu dezakete; eta batzuek gizakiei minbizia eragin diezaiokete.

Tenperatura altuei aurre egiteko eta koipea eta gantza aldaratzeko duten gaitasuna dela eta, material horiek material itsasgaitz moduan erabili dira, baita zartaginetan ere. Material horiek elikagaietan erabil daitezke; hortaz, modu egokian erabiliz gero, ez dira toxikoak, eta ezin diote kalterik egin giza osasunari. Hori dela eta, fabrikatzaileak emandako erabilera-gomendioei jarraitu behar diegu beti.

Nola zaindu zartagin itsasgaitz bat

  • Saihestu zartagin hutsak su bizian berotzea. Hasi kozinatzen olio edo gurin pixka batekin edo zuzenean elikagaiekin. Zartagin huts bat azkarregi berotu daiteke, eta gainestaldura narria daiteke.
  • Ez erabili zartagin horiek labean. Zartagin batzuk labean erabil daitezke, hala nola burdinazkoak, baina itsasgaitzak, 260 ºC baino gehiagoko tenperaturan badaude, narria daitezke, edo eraginkortasuna gal dezakete.
  • Erabili su egokia. Aukeratu zartaginaren diametro bera duen sua, modu uniforme eta seguruan berotzeko.
  • Ez ahaztu zartaginak labean. Oso ohikoa da zartaginak labean uztea biltegiratzeko. Eta askotan, presa dela eta, ahaztu egiten zaigu labea berotu aurretik zartaginak ateratzea. Konturatzen garenerako, jasateko prest ez dauden tenperaturetara iritsi dira.
  • Kontuz garbitu. Zartagin itsasgaitz batzuk ontzi-garbigailuan sar daitezkeen arren, hobe da fabrikatzailearen jarraibideei jarraitzea bizitza baliagarria luzatzeko. Hobe da eskuz garbitzea, ur epela eta xaboi neutroa erabiliz, eta tenperatura-aldaketa handiak saihestea, hala nola txorrotan zuzenean ur hotzarekin hoztea.
  • Kozinatzeko tresna egokiak. Ez erabili metalezko espatulak edo sardexkak zartagin horietan kozinatzeko, gainestaldura marratu eta narria baitezakete.

ZEIN DIRA zartagin itsasgaitzen beste AUKERA BATZUK?

Nahiago baduzu zartagin horien ordez beste aukera batzuk erabili, jakin ezazu aukera asko daudela, jarraian adierazi ditugu, eta ondo erabiltzeko aholkuak jaso ditugu:

ALTZAIRU herdoilgaitza

Aurretik ondo berotu … Ez ukitu elikagaia desitsatsi aurretik, PAZIENTZIA izan.

Labean sar daitezke, eta metalezko tresnak erabil daitezke. Ez dira gehiegi zaindu behar edo aldez aurretik ondu* behar.

Karbono-ALTZAIRUA

Mantentze-lan gutxi behar dute, eta ez da beharrezkoa ontzea*, nahiz eta komeni den lehen aldiz erabili aurretik egitea. Oxidoa agertu baita, bikarbonatoa eta ozpina erabiliz lehengora daitezke (metalezko espartzuarekin garbi daiteke). Lehortu eta olio-geruza bat aplikatu.
Garbitu eta olio-geruza batekin utz daitezke denbora luzez erabiliko ez bada.

Burdin minerala

Gehiago zaindu behar da, eta ondu* eta ondo zaindu behar da. Labean sar daitezke, eta metalezko tresnak erabil daitezke.

Burdinurtua

Oso praktikoak dira labean kozinatzeko eta sukaldeko prozesu luzeetan erabiltzeko. Barbakoetan ere erabil daitezke.

Zeramikadunak

sartenes

Metalezko zartaginak dira (normalean aluminiozkoak), eta zeramikazko gainestaldura dute; hortaz, itsasgaitzak dira.

* Zartagina ontzeko prozesua: Zartagina bero dagoenean oli pixka bat jarri eta sukaldeko paperarekin garbitu: olioa ondo zabaldu eta pixkanaka kendu. Poroak irekitzen dira eta olioz betetzen dira, eta olio hori da, hain zuzen, zartaginari ezaugarri itsasgaitzak ematen dizkiona.

Laburbilduz

Zartagin itsasgaitzak kozinatzeko oso aukera erosoa dira, baina beste aukera asko daude.

Zartaginak fidagarriak diren lokaletan erosi beharko dira beti, behar bezala etiketatuta daudenak (gure hizkuntzan, eta zartagina nola erabil dezakegun adierazien dutenak).

Zartaginek bizitza baliagarri jakina dute (batez ere itsasgaitzak). Bota zartagina material itsasgaitza marratzen denean, eta jarraitu eman dizkizugun gomendioei, hori gerta ez dadin.

Gogoan izan: nahiz eta materiala toxikoa ez izan, ingurumenean ia betirako irauten dute.

Sortze data: 2025/06/06